Bugün ortalama mal fiyatlarının anne babanız döneminde olduğundan daha yüksek olduğunu ve onlar için de büyükanne ve büyükbabanızdan daha yüksek olduğunu bilmek için ekonomist olmanıza gerek yok. Ayrıca, gelirlerin de daha yüksek olduğunu öğrenmek eminim ki kimseyi şaşırtmaz. Bu artan rakamlar enflasyonun temel etkileridir.
Fiyatlardaki ve ücretlerdeki bu kademeli değişim, günlük tüketiciler için neredeyse algılanamaz. Ancak geçim kaynaklarımız ve çevremizdeki ekonominin sağlığı üzerinde derin bir etkisi var.
Enflasyon Nedir?
Ekonomide enflasyon, fiyatlarda genel bir artış ve paranın satın alma gücünde bir azalmadır. Basit bir ifadeyle, 1 doların şimdi on yıl önce olduğu kadar size kazandırmayacağı anlamına geliyor.
Ekonomimizdeki paranın genel satın alma gücünü ifade etmek için genellikle “enflasyon” kullanırız, ancak bu sektörlerde de olabilir.
Genel olarak, bir ekonomi, satın alma gücündeki düşüşü gelirdeki artışla dengeler. Başka bir deyişle, bu 1 dolar daha az mal satın aldığı gibi daha az emek satın alır. Bir şeyler satın almak için daha fazla paraya ihtiyacınız var, ancak aynı zamanda işiniz için daha fazla para kazanıyorsunuz, dolayısıyla artan fiyatlar ile birlikte zaman içinde gelirdeki artış ortaya çıkar.
Gelir artışı buna ayak uydurmazsa, fiyat enflasyonu ekonomide bir soruna neden olur. Fiyatlar ayda %50’den fazla arttığında bu aşırı enflasyona hiperenflasyon denir.
Enflasyonun tersi olan deflasyon, bir sektör veya ekonomi genelinde fiyatlarda ve ücretlerde genel bir düşüş için kullanılan terimdir.
Enflasyonun Nedenleri
İki ana enflasyon türü, fiyat düzeyinde bir artışa neden olabilir. Ekonomide bunlara talep çekme ve maliyet itme enflasyonu diyoruz.
Talep Çekme Enflasyonu
Talep çekme enflasyonu, bir ekonomi tüketim malları için artan bir talep yaşadığında meydana gelir. Bu, tüketiciler tarafından yönlendirilen enflasyondur.
İşte ekonomi 101: arz ve talep. Talep arttıkça fiyatlar da yükselir çünkü alıcılar daha fazla ödemeye isteklidir.
Örneğin, 10 meşe palamudu mevcutsa ve 20 kişinin her biri bir meşe palamudu istiyorsa, bu insanlar bir meşe palamudu almak için daha fazla ödemeye razılar, 30 meşe palamudu var olsaydı ve herkes kolayca alabilseydi ne kadar ödeyeceklerdi?
İnsanların daha fazla satın alma ve daha fazla ödeme yapma yeteneği arttıkça talep de artar. Bu genellikle talep enflasyonu için geçerlidir.
Ücretler yükseldiğinde -işsizliğin düşük olduğu ve işverenlerin işçileri cezbetmek ve ellerinde tutmak için daha fazla ödemesi gerektiğinde- insanların malzemeye harcayacak daha fazla parası olur. Talepleri artar. Şirketler, arz ve talebi dengede tutmak için fiyatları tüketicilerin ödemeye hazır oldukları bir düzeye yükseltir.
20 kişinin bir meşe palamudu için her birine 2 dolar ödemeye razı olduğunu, ancak meşe palamudunun sadece 1 dolara mal olduğunu düşünün. 30 meşe palamudu arzı, her kişi iki tane almaya gücü yetiyorsa çabucak tükenir. Meşe palamudu fiyatı 2 dolara çıkarsa, alıcıların ödemeye razı olduğu sınıra ulaşır ve 30’luk arz, etrafta dolaşmak için yeterlidir.
Bu arz-talep kayması, ekonominin tamamında dalgalı bir etkiye sahiptir ve toplam arz ve talepte ve genel enflasyonda kaymalara neden olur.
Örneğin, ücretler arttığında tüketiciler ev geliştirme projeleri üstlenebilirler. Artan talepleri, boyacılardan, elektrikçilerden ve müteahhitlerden ilgili hizmetlerin fiyatlarını artırıyor. Artan bu iş, sırayla talebi artırır ve müteahhitlerin kullandığı malzemeler için fiyatları yükseltir, bu malzemeleri üreten sektörlerde iş ve ücretleri yönlendirir, vb.
Maliyet İtme Enflasyonu
Maliyet itme enflasyonu, daha yüksek üretim maliyeti nedeniyle fiyatlar yükseldiğinde gerçekleşir. Bu, üreticiler tarafından yönlendirilen enflasyondur.
Maliyet itme enflasyonu genellikle ücretler veya hammadde maliyeti arttığında gerçekleşir. Fiyatlar artıyor çünkü şirketlere mal üretmenin maliyeti daha fazla. Bu, arz ve talebi dengede tutmanın başka bir durumudur.
Üretim maliyeti arttığında, üreticiler aynı miktarda para kazanamayacakları için arz cari fiyatlarla düşer. Üreticilerin talebe ayak uydurabilmelerini sağlamak için fiyatlar artar.
Enflasyonun Diğer Nedenleri
Talep çekme ve maliyet itme enflasyonları, fiyatlar ve ücretlerin arz ve talebi hizalamak için itip çekmesiyle bir ekonomiyi dengede tutar. Ancak bir ülkenin para politikası gibi diğer etkiler, ücretlerin karşılayamayacağı bir oranda enflasyona neden olarak dengeyi bozabilir.
Bu tür güçlü enflasyonun yaygın nedenleri şunlardır:
Para Arzı. Para arzındaki bir artış yani, kelimenin tam anlamıyla para basan bir hükümet ekonomik büyümeyi aşarsa enflasyonu tetikleyebilir. Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası (TCMB), parayı ekonominin talep ettiğinden daha hızlı dolaşıma soktuğunda, doların değeri düşer. Bu durumda dolarları koleksiyoncu eşyaları gibi düşünün: Ne kadar nadir olurlarsa o kadar değerli olurlar.
Ulusal Borç. Ulusal borç, bir ülkenin ne kadar gelir üretebileceğine (GSYİH) göre yüksek olduğunda, hükümet ya vergileri artırabilir ya da bunu ödemek için daha fazla para basabilir. Daha yüksek vergiler, üreticiler için daha yüksek maliyetler anlamına gelir ve bu da daha yüksek fiyatlara yol açar. Daha fazla para basmak para arzını arttırır ve para birimini devalüe eder.
Döviz Kurları. Küresel bir ekonomide, uluslararası para birimlerine kıyasla ABD dolarının değeri bir çok ülkede ki fiyatları etkiler. Dolar bir ticaret ortağının para birimine kıyasla daha değerli olduğunda, ithal ürünler tüketicilere daha pahalıya mal olur.
Bunların her biri, tüketicilerin gelirinden bağımsız olarak gerçekleşebilir. Ücretler artmazsa, ancak para arzı, ulusal borç veya döviz kuru fiyatları yükseltirse, tüketiciler ekonomik büyümeyi durdurabilecek veya yavaşlatabilecek malları satın alamaz hale gelir.
Enflasyonun Etkileri
Enflasyon, bir ekonomideki herhangi bir mal veya hizmetin maliyetini etkiler ev ve araba gibi büyük alımlar dahil; yiyecek ve televizyon gibi tüketim malları; inşaattan sağlık hizmetlerine kadar kişisel hizmetler; ve bankacılık, krediler ve kredi kartları gibi finansal hizmetler.
Enflasyonun ortak etkileri şunlardır:
Fiyatlar Yükseliyor. Enflasyonun en belirgin etkisi, günlük mal ve hizmetler üzerindeki yüksek fiyatlardır. Bu, daha yüksek bir yaşam maliyeti, ancak aynı zamanda genellikle daha yüksek ücretler anlamına gelir.
Faizler Yükseliyor. Enflasyonun kontrolden çıkmasını önlemek için, Merkez Bankası, borç para almanın maliyetini artırmak ve tüketicilerin eline çok fazla para aktarmaktan ve talep ve fiyatları hızlandırmaktan kaçınmak için tipik olarak piyasa faiz oranını yükseltir.
Borç Daha Ucuz. Enflasyon oranı borç faiz oranınızdan yüksekse, borcunuzu daha az değerli bir parayla ödeyerek fayda sağlarsınız. Türkiye’nin yaptığı gibi faiz oranlarını yönetmeyen ülkelerde, borç enflasyonla daha ucuz hale gelir ve bu da enflasyonu daha da hızlandırabilir.
Tasarruf Engellenir. Enflasyon oranı, bir tasarruf hesabının getirisinden veya yatırım getirisinden yüksekse, tüketiciler zamanla satın alma gücünü kaybedecek para biriktirmek yerine harcamaya teşvik edilir. Türkiye’de faiz oranlarını yükseltmek, bu ikilemi önlemek için tasarrufların enflasyona ayak uydurmasına yardımcı olur.
Enflasyondan Kimler Yararlanır?
Ekonomistler genellikle ılımlı enflasyonun iyi bir şey olduğu konusunda hemfikirdir. Sağlıklı bir enflasyon oranı, paranın ekonomide akmasını sağlayan artan ücretler ve karlar anlamına gelir. Başka bir deyişle, insanların elinde daha fazla para, daha fazla tüketimi teşvik eder, bu da iş yaratır, bu da insanların eline daha fazla para verir ve işte, büyüyen bir ekonomi.
Dengeli bir ekonomide herkes enflasyonun etkilerinden yararlanabilir: daha yüksek ücretler, daha fazla iş, daha düşük işsizlik ve istikrarlı ekonomik büyüme.
Borçlu insanlar, enflasyonu kontrol altında tutmak için faiz oranlarını her iki yönde de çeken Türkiye’deki merkez bankası gibi bir merkez bankası olmayan ekonomide enflasyondan en çok yararlanır.
Enflasyondan Kim Zarar Görür?
Gelir, fiyat artışlarına ayak uyduramadığında enflasyon bir sorun haline gelir. İnsanlar aynı parayı kazansalar ama hayat pahalılığı %5 artsa o kadar çok satın alamazlar ve ekonomi yavaşlar ya da durgunlaşır.
Türkiye’de bu, enflasyonu sabit bir geliri olan insanlar için emeklilik geliri veya Sosyal Güvenlik gibi veya geliri yaşam maliyeti kadar hızlı yükselmeyen herkes için örneğin düşük ücretli veya yarı zamanlı çalışanlar gibi zararlı hale getirir.
Faiz oranlarını kontrol eden bir merkez bankasının olmadığı ekonomilerde, borç verenler enflasyonla birlikte para kaybederler çünkü insanlar borç aldıklarından daha az değerli parayla borçlarını ödeyebilirler.
Mevcut Türkiye Enflasyon Oranı
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre Aralık 2020 itibarıyla Türkiye’de enflasyon oranı %14,6 oldu. 2010 ve 2020 arasında, Türkiye’de enflasyon oranı aylık %1,85 ile %2,6 arasında değişen %2 civarında seyretti. Yıllık ise %8,19.
Enflasyon Nasıl Ölçülür?
Enflasyon hakkında yükselen fiyatlar üzerinden konuşmaya meyilliyiz, bu yüzden çoğu tüketicinin en aşina olduğu ölçü budur. Bir tarihten diğerine fiyat değişikliklerinin bir ölçüsü olan Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE) hesaplanarak enflasyonu ölçer.
TÜFE, mal ve hizmet kategorileri için bir fiyat örneğine bakar ve enflasyon oranını hesaplamak için fiyatları tarihler arasında karşılaştırır.
TÜFE aylık olarak yayınlanır ve tüm kategorilerde veya gıda ve enerji dahil olmak üzere belirli ana kategorilerde fiyatlardaki değişikliği görebilirsiniz. Ancak, TÜFE tek başına enflasyonun bütünsel bir ölçüsü değildir.
Enflasyon, bir endüstri genelinde ve nihayetinde tüm ekonomi genelinde fiyat ve gelir değişikliklerini ölçer. Türkiye enflasyonu, TÜFE’ye ek olarak, Üretici Fiyat Endeksi (ÜFE) ve Toptan Eşya Fiyatları Endeksi (TEFE) kullanılarak ölçülmektedir. Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası faiz oranları ve diğer ülke çapındaki finansal kararlar en önemli enflasyon ölçüsüdür.
Son Söz
Tüketiciler, “enflasyonu” kirli bir kelime ve kaçınılması gereken bir olgu olarak görme eğilimindedir. Ancak fiyatlardaki ve ücretlerdeki artış kaçınılmazdır ve kontrol altında tutulursa ekonominin geneli için olumludur.
Enflasyonun etkileriyle mücadele edecek politikaları olmayan yerlerde, para biriminin devalüasyonu bir ekonomiye zarar verebilir. Tüketiciler satın alma gücünü kaybeder ve azalan talep dalgalanmaları, azalan karlar ve iş kaybı şeklinde endüstriler arasında dalgalanır. Sabit gelirli veya ücretleri enflasyon oranında artmayanlar, fiyatlar yükseldikçe daha fazla satın alma gücü kaybederler.
